Արյան լաբորատոր հետազոտություն. հարցերին պատասխանում է «Իզմիրլյան» ԲԿ-ի լաբորատորիայի վարիչ Վահան Գևորգյանը

1.    Արյան լաբորատոր հետազոտության ի՞նչ ենթաբաժիններ կան:
Գոյություն ունեն հսկայական քանակի հետազոտություններ, որոնց կարելի է խմբավորել մի քանի մեծ խմբերում: Առաջինն արյան ընդհանուր կլինիկական հետազոտությունն է, երկրորդը՝ արյան կենսաքիմիական հետազոտությունը, երրորդ խումբը շճաբանական հետազոտություններն են, չորրորդը՝  գենետիկականը:
Ցանկացած լաբորատոր հետազոտություն ուղղված է մի բանի՝ ախտորոշել առկա ախտաբանությունը, գնահատել օրգանիզմի ելակետային վիճակը, անցկացնել բուժման դինամիկ հսկողություն և վերջում գնահատել նաև բուժման արդյունավետությունը:
2.    Ի՞նչ է ներառում կենսաքիմիական հետազոտությունը և ո՞ր դեպքերում է իրաԿենսաքիմիական հետազոտությունները բավականին ծավալուն հետազոտությունների խումբ են, որն իր մեջ ներառում է օրգան-համակարգերի ֆիզիոլոգիական և ախտաբանական վիճակների թեստավորումը, զննումը: Կենսաքիմիական հետազոտություններն օգնում են գնահատել օրգանների վիճակը՝ լյարդի, երիկամների, աղեստամոքսային համակարգի ֆունկցան:
Այս հասկացությունը շատ լայն է և շատ բան է ընդգրկում իր մեջ՝ և թթվահիմնային հավասարակշռությունը, և արյան մակարդելիությունը:
3.    Ի՞նչ է ներառում արյան կլինիկական հետազոտությունը և ո՞ր դեպքերում է իրականացվում: Ո՞ր հետազոտություններ են չափանշային ցանկացած ախտաբանության ժամանակ:
 Արյան կլինիկական դասական պատկերացմամբ հետազոտության մեջ մտնում են հեմոգլոբինի որոշումը, գունային ցուցանիշը, էրիթրոցիտների, լեյկոցիտների քանակը, լեյկոցիտների տեսակը, էրիթրոցիտների հագեցվածությունը հեմոգլոբինով, լեյկոֆորմուլան՝ տոկոսային և բացարձակ հարաբերությունները տարբեր լեյկոցիտների հետ և այլն: Այս բոլորն ունեն մեծ ախտորոշիչ նշանակություն: Հեմոգլոբինի ցուցանիշի շնորհիվ որոշվում է, թե կա՞, արդյոք, սակավարյունություն կամ այլ ախտաբանական վիճակ:  Լեյկոֆորմուլան՝ արյան մեջ կամ ոսկրածուծի պունկտատում, թույլ է տալիս պարզել լեկոզների առկայությունը: Արյան կլինիկական հետազոտմամբ հնարավոր է պարզել նաև օրգանիզմում բորբոքային գործընթացների առկայությունը և այլն:
Յուրաքանչյուր ախտաբանություն ունենում է իրեն բնորոշ շեղումները Օրինակ, լյարդի անբավարարության ժամանակ տեղի է ունենում լյարդային ցուցանիշների փոփոխություն: Ցանկացած ախտաբանական վիճակ գնահատելու համար պետք է ունենալ արյան, մեզի և կենսաքիմիական հետազոտությունների նվազագույն պատկերը:
4․ Ի՞նչ է թթվահիմանյին հավասարակշռությունը։
Որոշվում է նաև օրգանիզմի PH-ը՝ թթվահիմնային հավասարակշռությունը, որն օրգանիզմի ներքին միջավայրի` հեմոստազի, հավասարակշռության ամենակարևոր ցուցանիշն է, այդ հավասարակշռությունը պահպանում է օրգանիզմը շատ կայուն, քիչ տատանվող չափանիշների շրջանակում: Այդ կարգավորումը կատարվում է և ֆիզիոլոգիական, քիմիական և բուֆերային համակարգերի միջոցով: Օրգանիզմն ունի PH-ը կարգավորելու մի քանի փուլ: Որովհետև, եթե այն իջնում է 6 կամ ցածր, կամ բարձրանում է 8 և ավելի, դա արդեն կյանքի հետ անհամատեղելի է:
Հեմոգլոբինն արյան մեջ թթվածինը տեղափոխելու և CՕ2-ը դուրս բերելու ֆունկցիան է կատարում: Սակավարյության ժամանակ իջնում է արյան թթվածնային հագեցվածությունը, ինչը բերում է հիպօքսիկ վիճակի և խթանում անաէրոբ նյութափոխանակությունը` առաջացնելով ացիդոզ: Դա կարող է լինել նաև նյութափոխանակային՝ մետաբոլիկ, և շնչառական` կախված թոքերի ախտաբանության հետ: PH-ի կարգավորումը հիմնականում կիրառվում է վերակենդանացման պրակտիկայում, տարբեր օրգան-սիստեմների ախտաբանությունների ժամանակ:
5․ Ի՞նչ է ներառում բջջաբանական հետազոտությունը և ո՞ր դեպքերում է իրականացվում:
Բջջաբանական հետազոտության ժամանակ ուսումնասիրվում են բջիջները և որոշվում է, թե արդյո՞ք դրանք նորմալ վիճակում են, իսկ եթե փոխված են՝ ի՞նչ փոփոխություններ են առկա՝ տիպիկ, ատիպիկ, բարորակ, ոչ բարորակ և այլն: Որոշվում է նաև ֆոնը, որի առկայությամբ բջիջները փոփոխության են ենթարկվում: Այս հետազոտությունն իրականացվում է ուռուցքային հիվանդությունը հաստատելու կամ ժխտելու համար, ինչպես նաև կանխարգելման նկատակով: Օրինակ, վերջին տարիներին մեզ մոտ իրականացվում է անվճար հետազոտություն ուռուցքային փոփոխությունների առկայությունը որոշելու համար՝  30-60 տարեկան կանանց մոտ արգանդի պարանոցից քերուկի հետազոտմամբ: Այս հետազոտությունները ատրավմատիկ են` միայն քսուկ է վերցվում:
 6․ Ի՞նչ է ներառում հյուսվածքաբանական հետազոտությունը և ո՞ր դեպքերում է իրականացվում:
 Հյուսվածքաբանական հետազոտությունը խնդրի ավելի խորը ուսումնասիրություն է հյուսվածքների մակարդակով:  Այստեղ մտնում են և բջջաբանական, և կառուցվածքային փոփոխությունների որոշումը: Հետազոտությունը կատարվում է, առաջին հերթին, ուռուցքի կասկածի դեպքում: Պարտադիր հետազոտվում է ցանկացած հետվիրահատական նյութ ՝ ախտորոշումը հաստատելու, կամ ուռուցքային գործընթացը ժխտելու, կամ որպես իրավաբանական փաստաթղթի հիմք, որը հաստատում է վիրահատության ճիշտ ընթացքը և անցկացումը:
 
7․ Ի՞նչ է ներառում մանրէաբանական հետազոտությունը և ո՞ր դեպքերում է իրականացվում: Որքա՞ն արագ են տրվում պատասխանները:
Մանրէաբանական հետազոտությունների ժամանակ հայտնաբերվում է ախտաբանական գործընթացի հարուցիչը, եթե այդպիսին կա, և որոշվում է այդ հարուցչի զգայունությունը անտիբիոտիկների նկատմամբ` յուրաքանչյուր պացիենտի համար անհատականորեն:
Դրանք կատարվում են վարակված վերքերի, հետվիրահատական վերքերի առկայության դեպքում, լորձաթաղանթների մանրէաբանական վիճակը պարզելու համար՝ բերանի խոռոչից մինչև աղիները ներառյալ: Ներկայում մեծ նշանակություն է դարձվում աղիների միկրոֆլորային: Նաև հետազոտվում են օրգանիզմի բոլոր կենսաբանական հեղուկները՝ արյուն, մեզ, թուք, խորխ, պունկտատներ:
Մանրէաբանական հետազոտությունները երկար տևող հետազոտություններ են, քանի որ պետք է, նախ, կենսանյութը վերցվի, ցանքս արվի, աճ ապահովվի, հետո մանրէազննում կատարվի` տիպը որոշելու համար:
 Պատասխանները տրվում են մի քանի ժամից՝ 6 ժամից մինչև 48 ժամվա ընթացքում, երբեմն 2-3 օրից և ավելի ժամկետներում: Բայց ներկայիս սարքերը թույլ են տալիս ավելի արագ որոշել հարուցչի տեսակը և ախտորոշումը:
 Հարուցչի տեսակը որոշվում է նաև նրա դեմ օրգանիզմի իմուն ռեակցիայի, այսինքն, արտադրված հակամարմինների օգնությամբ:
 8․ Արյան ի՞նչ հետազոտություն է կատարվում լյարդի ախտաբանության ժամանակ:
 Լյյարդի ախտաբանության ժամանակ առաջին հերթին կատարվում է արյան ընդհանուր հետազոտություն, հաջորդը լյարդի ֆերմենտների ակտիվության որոշումն է, AST, ALT և տրանսամինազ, հնարավոր վարակները՝ հեպատիտներ A, B, C, D, E, F, բիլիռուբինի վիճակը, նրա ընդհանուր քանակը, կապված կամ չկապված ֆրակցիաների  քանակները, բաղադրությունը, ընդհանուր սպիտակուցը, սպիտակուցային ֆրակցիաները՝ ալբումինի քանակը և այլն, որոնք լյարդի սինթետիկ ֆունկցիայի վիճակն են ցույց տալիս, քանի որ լյարդն օրգանիզմում սպիտակուցի սինթեզման հիմնական աղբյուրն է: 
Այս ցուցանիշներով հնարավոր է նաև պարզել, թե ինչ գործընթաց է ախտաբանության հիմքում՝ լյարդայի՞ն, վերլյարդայի՞ն, թե՞ ենթալյարդային: Ենթալյարդայինն, օրինակ, մեխանիկական բնույթի խնդիրների հետևանք է: Սրանք բոլորն էլ ունեն նույն թեստերը, և դրանցով արդեն հասկանալի է դառնում, թե խնդիրն ինչպիսին է:
Եթե բարձր է ընդհանուր և չկապված բիլիռուբինի քանակը, պետք է մտածել, որ դա վերլյարդային խնդիր է՝ հեմոլիտիկ սակավարյունություն, կամ այլ ախտաբանություն: Ֆերմենտների ակտիվության որոշումը նույնպես թույլ է տալիս կողմնորոշվել այդ հարցերում:
9․ Ի՞նչ հետազոտոտություն է կատարվում երիկամների ախտաբանության ժամանակ:
Երիկամների ախտաբանության ժամանակ կատարվում են, նախ, մեզի ընդհանուր և ֆունկցիոնալ թեստերի  հետազոտություններ՝ Զիմնիցկի, Նիչեպարենկո, Ադիս Կակովսկի և այլն, արյան ընդհանուր հետազոտություն, կենսաքիմիական հետազոտություններ. ազոտային շլակների՝ կրեատինինի, միզանյութի, միզաթթվի որոշում:
Միզաթթվի առկայությունն այլ ախտաբանությունների մասին է խոսում՝ պոդագրա, պուրինային խանգարում/ հիմքերի քայքայում/, միզաքարային հիվանդություն:
10․ Ի՞նչ հետազոտություններ են կատարում հորմոնալ մակարդակում և ե՞րբ: Որքա՞ն արագ են տրվում պատասխանները:
 Հորմոնների հետազոտությունը կատարվում է էնդոկրինոլոգի ցուցումով և ընտրությամբ, ով նշանակում է հետազոտվող հորմոնների որոշակի ցանկ: Եթե վերարտադրողական համակարգն է պետք հետազոտել, այստեղ կան այդ համակարգին բնորոշ հորմոնների ցանկը և այլն: Դրանք բավականին նուրբ և բարդ հետազոտություններ են, որոնց հիմքում ընկած են չափման մի քանի մեխանիզմներ՝ իմունոֆերմենտային, իմունոքեմոլյումինեսցենտային հետազոտություններ։
Ժամանակակից սարքերը հնարավորություն են տալիս շատ արագ որոշել օրգանիզմում հորմոնների քանակը՝ ժամերի ընթացքում:
11․ Մասնավորապես` վահանաձև գեղձի հիվանդությունների ժամանակ իրականացվող հետազոտությունը: Որքա՞ն արագ են տրվում պատասխանները:
Վահանաձև գեղձի հետազոտությունների ժամանակ թեստերի օգնությամբ որոշվում են թիրեոտրոպ հորմոնը, հակամարմինները,  T-3-ը, T- 4-ը, նրանց ազատ ֆրակցիաները, թիրեոօքսիդազայի հակամարմինները, որոնք  աուտոիմուն գործընթացի ցուցանիշ են,  թիրեոգլոբուլինը և նրա հանդեպ հակամարմինները, որոնք համարվում են նաև օնկոմարկեր և այլն: Բավականին լայն ցանկ է և էնդոկրինոլոգն ինքն է որոշում համապատասխան հետազոտությունը: Պատասխանները տրվում են ժամերի ընթացքում:
12․ Ինչպե՞ս պատրաստվել արյան հետազոտության: Ո՞ր դեպքերում է հետազոտությունն իրականացվում նախքան սնունդ ընդունելը:
Հետազոտության պետք է ներկայանալ քաղցած, եթե հնարավոր է՝ նաև ջուր չխմել:  Բացառություն է կազմում հորմոնալ հետազոտությունը, որը կարող է կատարվել օրվա ընթացքում, տարբեր ժամերի և այս դեպքում սնունդ ընդունելն առանձնապես չի ազդում հետազոտման վրա: 
Պետք է մեզը հանձնել առավոտյան, անպայման լվացումից հետո՝ հիգիենիկ պայմաններում և վերցնելով ստերիլ տարայում այն:
13․ Ի՞նչ գործոններ կարող են ազդել հետազոտությունների արդյունքների վրա:
Հետազոտությունների արդյունքների վրա առաջին հերթին ազդում է հետազոտության որակը: Կան երեք տիպի գործոններ.  Նախաանալիտիկ սխալներ, շեղումներ, որոնք կապված են կենսանյութի սխալ վերցման, սխալ փոխադրման, ժամերի խանգարման հետ, ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության, մինչ հետազոտությունը սնունդ ընդունելու հետ: Հաջորդը անալիտիկ սխալներն են, որոնք արդեն բուն չափման գործընթացի սխալների են կապված: Վերջին շրջանում դա կտրուկ նվազել է գրեթե բոլոր հիվանդանոցներում` նորագույն սարքեր օգտագործելու շնորհիվ: Հետանալիտիկ սխալների ժամանակ ստացվում է տվյալ, որը հակասում է ախտաբանական ընկալմանը, նախնական ախտորոշմանը, կամ չի տեղավորվում տրամաբանության մեջ և կարող է սխալ մեկնաբանման պատճառ դառնալ:  Այս դեպքում պետք է կապ հաստատել բուժող բժշկի հետ, կրկնել հետազոտությունը:
Բացի այդ, լաբորատորիան պետք է լինի չափման մոդուս ։  Եթե ստացվել է նորմայից խիստ բարձր կամ ցածր թիվ, կամ միմյանց հակասող թվեր, պետք է կրկնել և բուժող բժշկի հետ քննարկել: Ցանկալի է, որ լաբորանտը նախապես ենթադրյալ ախտորոշումը չիմանա և նախատրամադրվածությունը չխանգարի արդյունքը որոշելիս:
Լաբորատոր սխալները բացառելու համար գոյություն ունեն բազմաթիվ մեխանիզմներ՝ դրանք ժամանակակից սարքերն են, շատ որակյալ նյութերը և որակի հսկումը, որը պետք է անցկացվի և՛ ներլաբորատոր, և՛ միջլաբորատոր ձևերով, և՛ արտաքին վերահսկմամբ: Այդ ժամանակ ամիսը երկու անգամ ստացվում են ստուգիչ  կենսանյութեր, կատարվում է դրանց հետազոտությունը և ուղարկվում վերահսկող կենտրոն, որտեղ ստուգվում է, թե որքանով ճիշտ է կատարվել զննությունը: Յուրաքանչյուր աշխատանքային օրը պետք է սկսվի որակի հսկողությամբ: Այդ կերպ հնարավոր է վերահսկել նաև սարքավորումների վիճակը և ժամանակին նկատել նրանց անսարքությունները:
14․ Ի՞նչ է արյան մեջ մարկերի որոշումը:
Յուրաքանչյուր չափում մարկեր է՝ ցուցանիշ: Ասենք վահանագեղձի հորմոնների որոշումը, նույնպես մարկեր է և այլն:
15․ Ի՞նչ մարկերներ են որոշում արյան մեջ:
Ինչպես նշվեց, բոլոր ցուցանիշները մարկերներ են, բայց այս տերմինն ավելի օգտագործվում է օնկոմարկերներ արտահայտությամբ, ուռուցքային գործընթացը գնահատելու համար:
Կան մարկերներ, որոնք ցույց են տալիս վահանագեղձի ախտաբանական վիճակը, այլ մարկերներ՝ կրծքագեղձի, ուրիշները՝ արգանդի, ձվարանի և այլն: Կան նաև ընդհանուր մարկերներ, որոնք օգտագործվում են որպես սքրինինգային թեստեր:
 16․ Որքանո՞վ են օնկոմարկերները հաստատում ուռուցքի առկայությունը:
 Միայն օնկոմարկերների որոշմամբ հնարավոր չէ հաստատել հիվանդի մոտ ուռուցքի առկայությունը: Այդ ցուցանիշն անպայման պետք է համատեղվի կլինիկայի և գործիքային հետազոտության հետ:
Օնկոմարկերի հիմնական նշանակությունն է՝ գնահատել ելակետային վիճակը, պրոցեսի խորությունը, կատարել դինամիկ հսկողություն և գնահատել բուժման արդյունավետությունը: Տարբեր օրգանների պաթոլոգիաների ժամանակ օնկոմարկերները կարող են տարբեր լինել: Որոշակի օնկոմարկերներ որոշակի բորբոքային պրոցեսների դեպքում էլ կարող են բարձր լինել:
 17․ Հնարավո՞ր է օնկոմարկերով պարզել որտեղ է ուռուցքը և կա՞ն, արդյոք, մետաստազներ:
 Այո, օնկոմարկերով հնարավոր է պարզել ուռուցքի տեղակայումը և մետաստազները: Քանի որ յուրաքանչյուր օրգան ունի իրեն բնորոշ օնկոմարկերները, ուրեմն ուռուցքի տեղակայման հարցում դրանով կարելի է կողմնորոշվել: Մետաստազը ևս հնարավոր է պարզել, որովհետև այն որտեղ էլ լինի՝ իր նախնական օջախի բնույթն ունի և նույն օնկոմարկերներն են ցուցանիշ: Եթե օնկոմարկերի քանակը բուժման ընթացքում սկսում է աճել, իսկ օջախը փոքրացել է, ուրեմն պետք է մտածել մետաստազների մասին, քանի որ օնկոմարկերի կոնցենտրացիան կախված է ուռուցքի ծավալից:
«Իզմիրլյան» ԲԿ լաբորատորիայի վարիչ
Վահան Գևորգյան