Խոսքային ֆունկցիայի կրիտիկական շրջանները: Կակազություն
16.07.2023
Առանձնացնում են խոսքի զարգացման 3 կրիտիկական շրջաններ.
1.1-2 տարեկան, երբ ձևավորվում են խոսքի նախադրյալները և սկսվում է խոսքի զարգացումը: Երեխայի համար առաջատար է դառնում հաղորդակցումը: Այս տարիքում ինտենսիվորեն զարգանում են խոսքի կեղևային գոտիները՝ հատկապես Բրոկի կենտրոնը:
Զարգացման կրիտիկական շրջանը համարվում է երեխայի 14-18 ամիսը: Ցանկացած, թեկուզ աննշան բացասական գործոն այդ շրջանում կարող է ազդել երեխայի խոսքի զարգացման վրա:
2. Կրիտիկական շրջան (3տարեկան), երբ ինտենսիվ զարգանում է կապակցված խոսքը: Տեղի է ունենում իրավիճակային խոսքից անցում համատեքստային խոսքի, որը պահանջում է կենտրոնական նյարդային համակարգի համաձայնեցում (խոսքաշարժողական, ուշադրության, հիշողության և այլն):
Կենտրոնական նյարդային համակարգի աշխատանքում առաջացած որոշակի փոփոխությունները կարող են բերել վարքի փոփոխության՝ նեգատիվիզմի: Կարող է առաջանալ կակազություն, մուտիզմ, խոսքի զարգացման հապաղում, երեխան հրաժարվում է հաղորդակցումից, առաջանում են մեծերի հանդեպ բողոքի ռեակցիաներ:
3. Կրիտիկական շրջանը (6-7 տարեկան) գրավոր խոսքի զարգացման սկիզբն է: Մեծանում է երեխայի կենտրոնական նյարդային համակարգի ծանրաբեռնվածությունը: Երեխայի ունեցած ցանկացած խոսքային ֆունկցիայի խանգարում առավել ուժգին է արտահայտվում այս փուլում: Նրանք կարող են լինել ինքնուրույն նշանակության կամ զուգակցվել այլ բացասական գործոնների հետ՝ երեխայի ընդհանուր թուլություն, նյարդային համակարգի դիսֆունկցիա:
Կակազությունը խոսքի տեմպի և ռիթմի խանգարում է, որն արտահայտվում է արտաբերական համակարգի տարբեր մկանային ջղաձգումներով: Այն ընդհանուր նևրոզի ախտանիշ է և միայն նևրոզի բուժումը կարող է լոգոպեդական աշխատանքը հասցնել դրական արդյունքի: Կակազությանը յուրահատուկ են այն բոլոր օրինաչափությունները, որը իր վրա է կրում նևրոզը, որպես հոգեկան վիճակի խանգարում:
Կակազության ընթացքը ալիքաձև է` սրվում է կամ թուլանում:
Առանձնացնում են կակազության 3 ձև.
- կլոնիկ, որը բնութագրվոմ է առանձին հնչյունների, վանկերի, բառերի կրկնությամբ,
- տոնիկ, երբ առաջանում են դադարներ խոսքում կամ երկարացվում է հնչյունի արտաբերումը,
- խառը, երբ առկա են և՛ կլոնիկ, և՛ տոնիկ ջղաձգումներ:
Կակազությունը հիմնականում առաջանում է 2-5 տարեկանում` երեխաների խոսքի զարգացման ինտենսիվ ժամանակաշրջանում: Տղաների մոտ հանդիպում է 2 անգամ ավելի շատ:
Առաջացման պատճառներն են.
- նյարդային համակարգի թուլությունը,
- ժառանգական նախադրյալները,
- խոսքային ծանրաբեռնվածությունը,
- նյարդային համակարգի ծանրաբեռնվածությունը (համակարգիչ, հեռուստացույց),
- նյարդաբանական նախադրյալները (վախ վաղ մանկական հասակում),
- խոսքի զարգացման նորմայից յուրաքանչյուր շեղում կարող է առաջացնել կակազություն:
Կակազության առաջացման գործոն կարելի է նշել`
- արագախոսության փաստը,
- խոսքի ընդհանուր թերզարգացումը` որպես շրջապատից եկող օրինակելի խոսք,
- խոսքի վաղ զարգացումը, բառապաշարի ակտիվ կուտակումը,
- խոսքի զարգացման հապաղումը, ալալիան, խըթ, դիսլալիան, ռինոլալիան, դիզարտրիայի ջնջված ձևը,
- ինֆեկցիոն հիվանդությունների հետևանքը:
Առանձնացվում է կակազության 2 տեսակ` նևրոտիկ և նևրոզանման:
Նևրոտիկ կակազությունը բնութագրվում է.
- նորմալ կամ վաղ խոսքային և մոտորային զարգացումով,
- ջղաձգումները մեծ մասամբ կապված են կակազի հուզական վիճակից,
- կակազությանը նախորդում է սուր կամ քրոնիկ տրավմա, որոշակի պայմաններում սահուն խոսքի հնարավորություն` հուզական հանգիստ մթնոլորտում, խոսելու, շեղվելու, մենակության ժամանակ: ԷԷԳ-ն չի գրանցում գլխուղեղի ֆունկցիաների ախտաբանություն:
Նևրոզանման կակազությունը բնութագրվում է.
- խոսքի և զարգացման դանդաղ ընթացքով,
- ջղաձգային կծկումներն ի հայտ են գալիս սովորաբար 3-4 տարեկանում,
- ջղաձգային կծկումների առաջացումը համընկնում է ֆրազային խոսքի զարգացման փուլի հետ,
- ջղաձգումներն առաջանում են սթրեսների ֆոնի վրա: ԷԷԳ-ն գրանցում է գլխուղեղի ֆունկցիաների ախտաբանություն:
Խոսելու գործընթացի վրա կակազողի ուշադրության հրավիրումը թեթևացնում է խոսքը, իսկ ֆիզիկական կամ հոգեկան լարվածությունը վատացնում է խոսքի վիճակը:
Կակազության այս 2 ձևերի դեպքում էլ առաջանում են հետևյալ խոսքային և ոչ խոսքային ախտանիշները.
- էքսպրեսիվ խոսքն ունի առանձնահատկություններ,
- վախ կամ հետապնդող մտքեր (լոգոֆոբիո),
- շարժողական կամ խոսքային փոխօգնող շարժումների առկայություն (էմբոլոֆրազներ),
- նկատվում է անձնային որակների փոփոխություն (ագրեսիվ, գրգռված կամ ինքնամփոփ):
Կակազության բուժման մեթոդները բազմազան են.
- լոգոպեդական,
- հոգեբանական,
- հոգեթերապևտիկ,
- լոգոհոգեթերապևտիկ,
- սոցիալվերականգնողական,
- դեղորաքային,
- ֆիզիոթերապևտիկ,
- համակարգային,
- ոչ ավանդական:
Մեդիա
